* Prof. Mitić dr Dragan

Balkan – kolevka bakra i gvožđa

Šta bi bio svet bez Teslinog polifaznog sistema? – Mrak pod gasnim fenjerima. A šta bi bio bez bakra i gvožđa? – Kameno doba, bez mašina, industrije i gradova. A upravo Balkan, ili preciznije istočna Srbija, je kolevka i Prve i Druge metalurške revolucije: tu su prvi put upaljene peći iz kojih se lio blistavi bakar i gvožđe. Odavde, sa prostora istočne i centralne Srbije, metal je krenuo ka Bliskom istoku i ušao u Bibliju, ali i ka Etrurcima, postavivši temelje evropske civilizacije.

Da ovo nije lokalni mit, potvrdio je britanski novinar Dejvid Kiz u prestižnom History News-u marta 2010. godine. Pod naslovom „The First Industrial Revolution“ objavio je da je „najranije industrijsko topljenje bakra na svetu otkriveno na Balkanu“. Senzacionalna vest, praćena nalazima iz Belovoda, Pločnika i Rudne Glave, proglasila je Srbiju praistorijskom industrijskom silom.

Prva industrijska revolucija – bakar

Pre 7.500 godina, Vinčanci su stvorili prvu industriju metala: rudnici, peći, radionice, pa čak i reciklaža bakra. Nastale su desetine hiljada sekira, noževa, dleta i rala. Taj skok u proizvodnji izmenio je život: poljoprivreda je postala efikasnija, drvogradnja naprednija, naselja su rasla, a pojavila se i prva hijerarhija. Kameno doba ustupilo je mesto metalnom.

Druga industrijska revolucija – gvožđe

Kada je svet 2010. godine tek prihvatio tezu o „prvoj revoluciji“, arheološka otkrića u Leskovcu već su nagoveštavala novu senzaciju. Na Hisaru, u XIV veku p.n.e, postojala je razvijena crna metalurgija. Brnjička kultura proizvela je najstarije gvozdene artefakte u Evropi. Utvrđenje sa radionicama svedoči da je proizvodnja gvožđa bila pod kontrolom elite, a tehnologija je obuhvatala sve – od eksploatacije rude do izrade čistih ingota.

To znači da je Balkan započeo i drugu industrijsku revoluciju, onu koja je svet usmerila ka eri čelika. Sa juga Srbije kreće „invazija naroda s mora“ – Pelasti idu ka Levantu, postaju Filistejci, ulaze u Bibliju sa monopolom na gvožđu, a na Apeninima stvaraju moćnu Etruriju zasnovanu na železu.

Misterija Turovićeve igle

Najveća zagonetka Hisara je tzv. „Turovićeva igla“ – gvozdeni artefakt dug 64,5 cm, sa 98,8% čistog gvožđa. Po kvalitetu se može uporediti sa „nerđajućim“ gvozdenim stubom u Delhiju iz IV–V veka, ali je od njega starija više od hiljadu godina. Kako su balkanski kovači postigli ovakvu čistoću ostaje misterija, ali svedoči o tehnološkoj superiornosti.

Nalazi iz Ponišavlja

Nalazi nekropola iz Ponišavlja: Mađilke kod Pirota, u ataru Staničenja, kao i u ataru Sinjca i Velike Lukanje po svim odlikama koincidiraju sa sličnim iz kulturne grupe Brnjica. U vreme dolazaka Latina na ovo područje oformljena je Remizijanska rudarska oblast koja se svakako protezala do obližnjih rudnika na Staroj planini i dodirivala sa rudarskim distriktom Montane. Razlog za procvat Remizijane u vreme Nikete Remizijanskog (kraj 4. i početak 5. veka) leži svakako u razvijenom rudarstvu i metalurgiji iz prethodnog perioda.

Ponišavlje, inače, poseduje brojna svedočanstva o bavljenju „crnom“ metalurgijom. To su brojna šljačišta, čije analize ukazuju na topljenje rude gvožđa, vignjišta, samokovi, nekropole sa ostacima spaljenih pokojnika do artefakata od gvožđa, koji potvrđuju kontinuitet od Prve industrijske revolucije.

Promena istorije Evrope

Ovi nalazi potpuno ruše teoriju da je gvožđe u Evropu stiglo sa Bliskog istoka i od Hetita. Brnjička kultura pokazuje samostalnost i originalnost. To znači da je Balkan jedan od najvažnijih centara tehnološkog razvoja u istoriji čovečanstva.

Da li možemo reći „naši preci“?

Da. Genetska istraživanja pokazuju da stanovništvo današnjeg Šopluka baštini kontinuitet starobalkanskih, slovenskih i protobugarskih komponenti, što se savršeno uklapa u arheogenetske trendove. Upravo u izolovanim planinskim regionima kontinuitet starosedelačkog stanovništva je najbolje očuvan. Zato je legitimno reći da Srbi danas baštine tekovine obe metalurške revolucije.

A gde smo danas?

Svet danas godišnje proizvodi oko 2 milijarde tona čelika, što je devet desetina svih metala. Bakar je drugi po značaju, ali količinski tek deseti deo procenta čelika. Bez čelika i bakra ne bi bilo moderne industrije, infrastrukture, energetike. A njihova kolevka – nalazi se ovde, u istočnoj Srbiji, na Balkanu.

Kovač iz Vraništa – simbol revolucije

U svetlu svih ovih saznanja, odgovor je jasan. Nema potrebe da Kovača iz Vraništa tražimo na Peloponezu. On je rođen ovde, u zemlji u kojoj je metalurgija prvi put upaljena i gde su nastale obe svetske revolucije – bakarna i gvozdena. Kovač je simbol tog duhovnog i tehnološkog plamena, prvog u istoriji čovečanstva.

*History News magazina iz 2010. g. sa vešću o Prvoj industrijskoj revoluciji pokrenutoj istočnoj Srbiji, foto D. Mitić.

*Kovači, crtaž prof. Vladeta Živković, 1971

* Turovićeva igla, Izvor :https://www.arheo-amateri.rs/2013/09/misterija-turoviceve-igle-najcistije-gvozde-na-svetu/